 |
Οι μύθοι και η ατμόσφαιρα που τριγυρίζουν μερικά βοτανικά είδη, είναι ικανό κίνητρο για την ενασχόληση μαζί τους. Και μάλιστα την ενασχόληση δίχως περαιτέρω διερεύνηση. Είναι τόσο γλυκός ο μύθος και η ατμόσφαιρα γύρω από τα φυτά αυτά που άν πέσει πάνω τους το βλέμμα του εραστή της επιστημονικής αλήθειας, καταστρέφει το μεγαλύτερο μέρος της εικόνας τους. Επειδή αγαπώ τον μύθο και δεν ήθελα να καταστρέψει την εικόνα που είχα φτιάξει για τα φυτά αυτά, δεν το πολυέψαχνα. Μέχρι που ξεκινήσαμε μία συζήτηση με φίλους περί της ταυτότητας και της ιστορίας των φυτών αυτών. Αφορμή ήταν η αφήγηση μου για το ότι είχα εντοπίσει ικανό αριθμό ατόμων μανδραγόρα στην καμένη από τις πρόσφατες πυρκαγιές, πλευρά της Πεντέλης (βλέπε παρακάτω). Έτσι άρχισε η κουβέντα για τρία φυτά. Μία κουβέντα που γκρέμισε τον μύθο που είχα κρατήσει μέσα μου για την (υποτιθέμενη) συγγένεια τους. Συγγένεια στον μύθο, στο μυστήριο αλλά και στην τεράστια βοτανική οικογένεια.
Τρία φυτά, τρεις ρίζες γνωστές ή λιγότερο γνωστές για την φαρμακευτική τους χρήση, αλλά και τις αποδιδόμενες σε αυτά (τουλάχιστον στα δύο πρώτα), μυστικιστικές ή μαγικές ιδιότητες.
Το κείμενο που ακολουθεί είναι μία αντιπαραβολή των τριών φυτών του μανδραγόρα, του Panax ginseng και της πιπερόριζας, δηλαδή του γνωστού μας τζίντζερ
1. Μανδραγόρας. (
 |
| Ανθισμένος Μανδραγόρας |
Συστηματική κατάταξη
Μανδραγόρας ο κορμοειδής (Mandragora caulescens) των Ιμαλαίων.
Η τοξικότητά του οφείλεται στην παρουσία των αλκαλοειδών σκοπολαμίνη, υοσκαμίνη και ατροπίνη. Οι ουσίες αυτές που περιέχονται σε μεγαλύτερο ποσοστό στη ρίζα είναι πολύτιμες από φαρμακευτική άποψη. Οι αρχαίοι ανατολικοί λαοί (Σουμμέριοι, Ασσύριοι, Βαβυλώνιοι, Αιγύπτιοι) γνώριζαν από πολύ ενωρίς τις φαρμακευτικές ιδιότητες του Μανδραγόρα και τον χρησιμοποιούσαν αναλόγως. Οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν τον μανδαγόρα ως υπνωτικό, αναλγητικό και ηρεμιστικό, ενώ κατά τον μεσαίωνα χρησιμοποιήθηκε ως αναισθητικό σε εγχειρήσεις.
Δοξασίες - Μυθολογία
(Στη γη που κρέμασαν τρελό, ψάξε για μανδραγόρα - Γ. Ζήκας: Μανδραγόρας)
Ο μανδραγόρας, λόγω των υπνωτικών ιδιοτήτων και της ανθρωπόμορφης ρίζας του, έχει περιβληθεί από την αρχαιότητα με μυστηριώδεις, υπερφυσικές ιδιότητες και δεισιδαιμονίες. Τον χρησιμοπιούσαν ως φυλαχτό για την προστασία από τον θάνατο και την ασθένεια. Θεωρούσαν, επίσης, ότι η παρουσία του οφειλόταν σε φαινόμενα μεταμψύχωσης ατόμων που είχαν αυτοκτονήσει και ότι όταν ξεριζωθεί βγάζει μια δυνατή κραυγή, η οποία μπορεί να προκαλέσει τη τρέλα ή τον θάνατο σε όσους την ακούσουν.
Γι΄ αυτό ξερίζωναν τους μανδραγόρες νύχτα με πανσέληνο, με τη συνοδεία προσευχών και ιεροτελεστιών και με τη βοήθεια ενός μαύρου σκύλου δεμένου πάνω στο φυτό με σκοινί.
Στην Κρήτη συνήθιζαν παλαιότερα, να σκαλίζουν το χώμα γύρω από το φυτό του μανδραγόρα και να δένουν στη ρίζα του μίαν αίγα (κατσίκα), η οποία τραβώντας ξερρίζωνε το φυτό.
Ακόμη θεωρούνταν μεταγενέστερα ότι αν πιεις το αφέψημα της ρίζας του θα κάνεις αρσενικά παιδιά, εξ ου και η ονομασία του σερνικοβότανο.
Μανδραγόρας, ο κάτοικος των ξερότοπων
Το μανδραγόρα μπορούμε να τον βρούμε σε ολόκληρη την Ελλάδα και ειδικά σε άνυδρες και πετρώδεις περιοχές όπου η παρουσία του είναι έντονη και με αρκετές ποικιλίες, όπως στην Κρήτη όπου φυτρώνουν δύο ποικιλίες του Mandragora officinarum L.:
α) η var. microcarpa Bertol., και
β) η var. Hausknechtii Heldr.
Εντύπωση μου έκανε η ανακάλυψη του φυτού σε παράνομους σκουπιδότοπους στις υπώρειες του Πεντελικού, τον φετινό Απρίλιο και μάλιστα σε ικανούς πληθυσμούς. Επίσης η ανακάλυψη μανδραγόρα ο οποίος είτε είχε γλιτώσει την φωτιά (λογικότερο γιατί ήταν στα όρια της) είτε είχε αναβλαστήσει, σε μία επίσκεψη στα καμμένα της Νταού και του Βουτζά, στις 16/8/2018. Μάλιστα τον μπέρδεψα από σαστιμάρα με φυτό μελιτζάνας. Τι να γύρευε μία μελιτζάνα μόνη πάνω στο καμένο βουνό; Νόμιζα βλέπετε πως γενικά υπάρχουν κάποιοι που τον μαζεύουν, γιατί είχα παρατηρήσει γενική μείωση της εμφάνισης του.
Όπως και να 'ναι, όποιος τον μαζεύει θα πρέπει να ακούσει και τη
"..συμβουλή του Πυθαγόρα, προσοχή στον Μανδραγόρα"
2. Panax ginseng
Η -αγγλική- λέξη Ginseng προέρχεται από τα Hokkien Chinese jîn-sim (人蔘).
Το πρώτο ιδεόγραμμα 人 σημαίνει «πρόσωπο» - «άνθρωπος» και το δεύτερο ιδεόγραμμα 蔘 σημαίνει «ρίζα φυτού» και αναφέρεται στο διχαλωτό σχήμα της ρίζας που μοιάζει με ανθρώπινη μορφή
Το βοτανικό όνομα Panax, είδαμε πως προέρχεται από τα ελληνικά και τη λέξη «πανάκεια» δηλαδή κάτι σαν "γενική θεραπεία" και χρησιμοποιήθηκε από τον Λινναίο γιατί ήταν γνωστές οι θεραπευτικές ιδιότητες του φυτού, τον καιρό που συνέταξε την συστηματική κατάταξη των ειδών
Πάντα νόμιζα πως το Panax ginseng αποτελεί ένα ακόμα είδος μανδραγόρα. Το πράγμα ξεκαθάρισε πολύ πρόσφατα όταν ασχολήθηκα με την συστηματική ταξινόμηση που ίσχυε για το κάθε φυτό χωριστά. Ενώ τον μανδραγόρα τον ξέρω γιατί απαντάται σχεδόν παντού στην Ελλάδα, το Panax ginseng, φυτό ενδημικό της Ασίας, καλλιεργείται σε Ινδία Κίνα και Κορέα, δεν το είχα δει ποτέ μου. Οι εικόνες παραπλανούν λίγο αφού συνήθως δείχνουν μικρά φυτά και εστιάζουν κυρίως στη ρίζα, που είναι ανθρωπόμορφη σαν του μανδραγόρα. Το διχαλωτό της σχήμα δεν το θεωρούσα διακριτικό χαρακτηριστικό του είδους. Και ήταν λάθος μου βέβαια.
Κίνητρο για να ασχοληθώ με τη σύνταξη της παρούσας ανάρτησης, ηταν και το δικό μου ξεκαθάρισμα πως το Panax ginseng ουδεμία σχέση έχει με τον Μανδραγόρα, αλλά αποτελεί συγγενή του ευγενούς (αλλά και δηλητηριώδους) κισσού.
____________________________________________________
Το επίσημο όνομα της πιπερόριζας παραπέμπει περισσότερο στο αγγλικό της όνομα (ginger) ως εκφερόμενο Zingiber - Ζιγγίβαρη, από κάποιον που μιλάει βιαστικά και δεν ενδιαφέρεται για την ακρίβεια των λεγομένων του.
Η πιπερόριζα, το τζίντζερ ήταν άλλο ένα φυτό που συνέχεα λόγω της παχιάς ρίζας του που μου θύμιζε τον κόνδυλο του μανδραγόρα, ή τον κόνδυλο της πατάτας, έτσι ώστε από ένα μορφολογικό χαρακτηριστικό, αυθαίρετα θεωρούσα πως και αυτό θα ανήκει στην οικογένεια των Solanaceae.
Μόνο όταν είδα το φυτό ολόκληρο κατάλαβα το προφανέστατολάθος. Δε'ιτε τη φωτογραφία του Μανδραγόρα και του Panax ginseng και δεν χρειάζεται κάτι περοσσότερο
Βασίλειο: Φυτά (Plantae) Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta)
Ομοταξία: Δικοτυλήδονα
(Eudicots) Τάξη: Στρυχνώδη
(Solanales)
Οικογένεια: Στρυχνοειδή
(Solanaceae)
Γένος: Μανδραγόρας (Mandragora) L.
Γνωστά και καθημερινά είδη της οικογενείας:
Solanum tuberosum (πατάτα), Solanum melongena (μελιτζάνα), Nicotiana (καπνός) Capsicum annuum (Πιπεριά) κλπ
Είδη
Μανδραγόρας
ο φαρμακευτικός ποικιλία εαρινός (Mandragora officinarumum var. vernalis
Μανδραγόρας ο φαρμακευτικός ποικιλία Φθινοπωρινός
(Mandragoras officinarum var. autumnalis)
 |
| Η ρίζα του μανδραγόρα, η οποία ειναι ανθρωπόμορφη, αποτελεί έναν ακόμα λόγο για τονμυστικιστικό χαρακτήρα του φυτού |
 |
| οι καρποί του, όταν τρώγονται από μικρά παιδιά, προκαλούν δηλητηρίαση, ακόμα και θάνατο |
Τοξικότητα
Η τοξικότητά του οφείλεται στην παρουσία των αλκαλοειδών σκοπολαμίνη, υοσκαμίνη και ατροπίνη. Οι ουσίες αυτές που περιέχονται σε μεγαλύτερο ποσοστό στη ρίζα είναι πολύτιμες από φαρμακευτική άποψη. Οι αρχαίοι ανατολικοί λαοί (Σουμμέριοι, Ασσύριοι, Βαβυλώνιοι, Αιγύπτιοι) γνώριζαν από πολύ ενωρίς τις φαρμακευτικές ιδιότητες του Μανδραγόρα και τον χρησιμοποιούσαν αναλόγως. Οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν τον μανδαγόρα ως υπνωτικό, αναλγητικό και ηρεμιστικό, ενώ κατά τον μεσαίωνα χρησιμοποιήθηκε ως αναισθητικό σε εγχειρήσεις.
Δοξασίες - Μυθολογία
(Στη γη που κρέμασαν τρελό, ψάξε για μανδραγόρα - Γ. Ζήκας: Μανδραγόρας)
Μία σημαντική διαφορά με τα άλλα φυτά που εξετάζουμε εδώ, είναι πως ο μανδραγόρας είναι μερακλίδικα τραγουδισμένος. Όπως και άλλα ψυχοτρόπα φυτά της ελληνικής χλωρίδας. Δεν θα μπορούσα να φανταστώ στίχο ή μία ψυχενεργο μελωδία για το ginseng ή το ginger
Γι΄ αυτό ξερίζωναν τους μανδραγόρες νύχτα με πανσέληνο, με τη συνοδεία προσευχών και ιεροτελεστιών και με τη βοήθεια ενός μαύρου σκύλου δεμένου πάνω στο φυτό με σκοινί.
Στην Κρήτη συνήθιζαν παλαιότερα, να σκαλίζουν το χώμα γύρω από το φυτό του μανδραγόρα και να δένουν στη ρίζα του μίαν αίγα (κατσίκα), η οποία τραβώντας ξερρίζωνε το φυτό.
Ακόμη θεωρούνταν μεταγενέστερα ότι αν πιεις το αφέψημα της ρίζας του θα κάνεις αρσενικά παιδιά, εξ ου και η ονομασία του σερνικοβότανο.
Μανδραγόρας, ο κάτοικος των ξερότοπων
Το μανδραγόρα μπορούμε να τον βρούμε σε ολόκληρη την Ελλάδα και ειδικά σε άνυδρες και πετρώδεις περιοχές όπου η παρουσία του είναι έντονη και με αρκετές ποικιλίες, όπως στην Κρήτη όπου φυτρώνουν δύο ποικιλίες του Mandragora officinarum L.:
α) η var. microcarpa Bertol., και
β) η var. Hausknechtii Heldr.
Εντύπωση μου έκανε η ανακάλυψη του φυτού σε παράνομους σκουπιδότοπους στις υπώρειες του Πεντελικού, τον φετινό Απρίλιο και μάλιστα σε ικανούς πληθυσμούς. Επίσης η ανακάλυψη μανδραγόρα ο οποίος είτε είχε γλιτώσει την φωτιά (λογικότερο γιατί ήταν στα όρια της) είτε είχε αναβλαστήσει, σε μία επίσκεψη στα καμμένα της Νταού και του Βουτζά, στις 16/8/2018. Μάλιστα τον μπέρδεψα από σαστιμάρα με φυτό μελιτζάνας. Τι να γύρευε μία μελιτζάνα μόνη πάνω στο καμένο βουνό; Νόμιζα βλέπετε πως γενικά υπάρχουν κάποιοι που τον μαζεύουν, γιατί είχα παρατηρήσει γενική μείωση της εμφάνισης του.
Όπως και να 'ναι, όποιος τον μαζεύει θα πρέπει να ακούσει και τη
"..συμβουλή του Πυθαγόρα, προσοχή στον Μανδραγόρα"
Γιώργος Ζήκας - Νίκος Παπάζογλου
______________________________________________________________________________
2. Panax ginseng
Panax - Πάναξ από την πανάκεια που ήταν
1. κόρη του Ασκληπιού που γιάτρευε όλες τις ασθένειες με βότανα
2. ένα φάρμακο για όλες τις ασθένειες
3. φυτό με προφανώς θεραπευτική χρήση
 |
| Panax ginseng |
 |
| Η ανθρωπόμορφη επίσης ρίζα του ginseng |
Συστηματική ταξινόμηση
Βασίλειο: Plantae
Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta)
Ομοταξία: Δικοτυλήδονα (Eudicots)
Ύφομοταξία Σύνθετα (Compositae)
Τάξη: Apiales
Οικογένεια: Araliaceae
Γένος: Panax
Είδη: Panax ginseng
Συνώνυμα
Aralia ginseng Baill.
Panax verus Oken
Γνωστά και καθημερινά είδη της οικογενείας:
Hedera helix, ο γνωστός κισσός
αλλά και πολλά ακόμα φαρμακευτικά φυτά
Το πρώτο ιδεόγραμμα 人 σημαίνει «πρόσωπο» - «άνθρωπος» και το δεύτερο ιδεόγραμμα 蔘 σημαίνει «ρίζα φυτού» και αναφέρεται στο διχαλωτό σχήμα της ρίζας που μοιάζει με ανθρώπινη μορφή
Το βοτανικό όνομα Panax, είδαμε πως προέρχεται από τα ελληνικά και τη λέξη «πανάκεια» δηλαδή κάτι σαν "γενική θεραπεία" και χρησιμοποιήθηκε από τον Λινναίο γιατί ήταν γνωστές οι θεραπευτικές ιδιότητες του φυτού, τον καιρό που συνέταξε την συστηματική κατάταξη των ειδών
Πάντα νόμιζα πως το Panax ginseng αποτελεί ένα ακόμα είδος μανδραγόρα. Το πράγμα ξεκαθάρισε πολύ πρόσφατα όταν ασχολήθηκα με την συστηματική ταξινόμηση που ίσχυε για το κάθε φυτό χωριστά. Ενώ τον μανδραγόρα τον ξέρω γιατί απαντάται σχεδόν παντού στην Ελλάδα, το Panax ginseng, φυτό ενδημικό της Ασίας, καλλιεργείται σε Ινδία Κίνα και Κορέα, δεν το είχα δει ποτέ μου. Οι εικόνες παραπλανούν λίγο αφού συνήθως δείχνουν μικρά φυτά και εστιάζουν κυρίως στη ρίζα, που είναι ανθρωπόμορφη σαν του μανδραγόρα. Το διχαλωτό της σχήμα δεν το θεωρούσα διακριτικό χαρακτηριστικό του είδους. Και ήταν λάθος μου βέβαια.
Κίνητρο για να ασχοληθώ με τη σύνταξη της παρούσας ανάρτησης, ηταν και το δικό μου ξεκαθάρισμα πως το Panax ginseng ουδεμία σχέση έχει με τον Μανδραγόρα, αλλά αποτελεί συγγενή του ευγενούς (αλλά και δηλητηριώδους) κισσού.
____________________________________________________
3. Zingiber officcinalis
Το επίσημο όνομα της πιπερόριζας παραπέμπει περισσότερο στο αγγλικό της όνομα (ginger) ως εκφερόμενο Zingiber - Ζιγγίβαρη, από κάποιον που μιλάει βιαστικά και δεν ενδιαφέρεται για την ακρίβεια των λεγομένων του.
Η πιπερόριζα, το τζίντζερ ήταν άλλο ένα φυτό που συνέχεα λόγω της παχιάς ρίζας του που μου θύμιζε τον κόνδυλο του μανδραγόρα, ή τον κόνδυλο της πατάτας, έτσι ώστε από ένα μορφολογικό χαρακτηριστικό, αυθαίρετα θεωρούσα πως και αυτό θα ανήκει στην οικογένεια των Solanaceae.
Μόνο όταν είδα το φυτό ολόκληρο κατάλαβα το προφανέστατολάθος. Δε'ιτε τη φωτογραφία του Μανδραγόρα και του Panax ginseng και δεν χρειάζεται κάτι περοσσότερο
 |
| Λεπτομέρειες φύλλου, κόνδυλου, βλαστού |
 |
| Καλλιέργεια ginger |
Τι σχέση θα μπορούσε να έχει με τον κάτοικο των ηλιόλουστων ξερότοπων μανδραγόρα, η απαιτητική σε υγρασία, ζέστη αλλά και σκιά, πιπερόριζα; Ένας κόνδυλος δεν κάνει τους συγγενείς.
Η ταυτότητα της πιπερόριζας (Zingiber officcinalis) - Συστηματική
ταξινόμηση
Βασίλειο: Φυτά
|
Συνομοταξία:
|
Ομοταξία:
|
Υφομοταξία: Commelinids
|
Τάξη:
|
Οικογένεια:
|
Γένος:
|
Είδος:
Το όνομα
Η προέλευση της λέξης τζίντζερ είναι αντιδάνειο από το αγγλικό όνομα του μπαχαρικού, προερχόμενο αρχικά από την Ταμίλ γλώσσα: ίντζι βερ (இஞ்சி வேர்).
Ο βοτανικός όρος για τη ρίζα στην Ταμίλ γλώσσα είναι βερ (வேர்) έτσι ονομάζεται ρίζα ίνζι ή ίνζι βερ. Η ελληνική ζιγγίβερις συναντάται ως ginginer στη μεσαιωνική λατινική και εν συνεχεία στην παλιά αγγλική gingifere, την οποία ύστερα η γαλλική ονομάζει gingembre και καταλήγει στα αγγλικά ginger.
Ιστορία - Φαρμακευτική
|
Από τα αρχαία χρόνια η πιπερόριζα χρησιμοποιείται στις ιατρικές παραδόσεις της Ασίας (π.χ. Ινδία και Κίνα), των Ελλήνων και των Αράβων, συνήθως σε αφεψήματα, βάμματα ή μίγματα αιθερίων ελαίων. Στη λαϊκή ιατρική πιο γνωστή είναι η χρήση για τη ναυτία, προβλήματα κατά την πέψη και σαν φάρμακο για το κρυολόγημα. Χρησιμοποιείται επίσης σε περιπτώσεις εμέτου και ιλίγγου, ως τονωτικό για προβλήματα δυσπεψίας, διάρροιας, δυσκοιλιότητας και για προβλήματα του κωλικού.
Η γερμανική ελεγκτική επιτροπή για φάρμακα από βότανα, Commission E, έκρινε πως η πιπερόριζα αντενδείκνυται κατά την εγκυμοσύνη. (από Wikipedia)
Τσάι από πιπερόριζα
Το τσάι από πιπερόριζα είναι διαδεδομένο σε διάφορες χώρες. Στην Κίνα το τσάι αυτό παρασκευάζεται από αποφλοιωμένες και κομμένες σε φέτες πιπερόριζας και συνήθως προστίθεται καφέ ζάχαρη. Φέτες από πορτοκάλι ή λεμόνι πολλές φορές προστίθενται για να γίνει ακόμα πιο γευστικό το τσάι. Η πιπερόριζα είναι βασικό συστατικό στο τσάι με μπαχαρικά, γνωστό ως τσάι μασάλα, το οποίο είναι ευρέως διαδεδομένο στη νοτιοανατολική Ασία (π.χ. στην Ινδία).
Απογοητευτική η ιστορία και η χρήση του τζίντζερ. Ούτε δηλητήρια, ούτε αφροδισιακά, ούτε ερωτισμός και ενίσχυση του οργανισμού.
Απλά ...τζίντζερ, που πάει όμως παντού.
_____________________________________________________________
Πηγές (μεταξύ άλλων): Oxford Dictionaries
Online,
Wikipedia
No comments:
Post a Comment